Zborovi građana u Beogradu – nemoguća misija

U poslednje vreme, naročito posle poziva „studenata u blokadi“ građanima da se organizuju putem zborova, taj oblik neposrednog učešća u samoupravi postaje aktuelan. Iako deluje kao nešto zaboravljeno, zbor građana je i dalje zakonom predviđen način da se ljudi direktno uključe u donošenje odluka u svojoj lokalnoj zajednici. Tako zborovi u našem zakonodavstvu postoje kao jedan od oblika (pored građanske inicijative i referenduma) neposrednog učešća građana u ostvarivanju lokalne samouprave.

Cilj ovog teksta je da skrene pažnju na problem različitog regulisanja zborova kod nas i na gotovo faktičku nemogućnost organizovanja istih u Beogradu, što ima za posledicu moguće nefunkcionisanje zborova građana, ali i saveta mesnih zajednica u glavnom gradu.

Šarenilo pravila o zborovima

Naime, zbor građana regulisan je Zakonom o lokalnoj samoupravi. Detaljna pravila o tome na kojoj teritoriji se zbor organizuje (na primer u mesnoj zajednici ili delu naselja) ostavljena su gradovima i opštinama da ih sami urede. Neki statuti predviđaju da se zborovi sazivaju na teritoriji mesnih zajednica, a drugi u delovima naselja. U praksi, to znači da stanovnici jednog kvarta ili sela mogu da sazovu zbor, iznesu svoje predloge o važnim pitanjima u opštini, pa da se, ako većina prisutnih glasa za njih, prosleđuju opštinskim organima. Ti organi su dužni da u roku od 60 dana razmotre predloge i odluče o njima, te obaveste građane šta su preduzeli.

A sad, gde nastaje problem?

Prvi problem je u tome, što su statuti gradova i opština detaljnije regulisali zborove građana na najrazličitije načine, čime se narušava princip jednakosti građana u ostvarivanju tih prava. Na primer, da bi zbor u Kragujevcu mogao da odlučuje, dovoljno je da dođe 5% građana. U Beogradu treba da dođe više od polovine svih upisanih birača. To je ogroman broj i skoro je nemoguće da se desi. Dakle, iako u teoriji deluje kao način da građani imaju više kontrole, da odlučuju o bitnim pitanjima u lokalnoj zajednici, u praksi, zbog visokog broja ljudi potrebnog za održavanje zbora, takvi skupovi se skoro nikad ne mogu da se organizuju.

Problem formiranja Saveta mesnih zajednica

Sve ovo nas dovodi do drugog problema, situacije koja je posebno apsurdna kada je reč o Beogradu. Naime, Beograd je jedini grad u Srbiji u kojem se članovi saveta mesne zajednice ne biraju po pravilima neposrednog i tajnog glasanja, kao što je to slučaj u ostatku zemlje, već putem zborova građana. Ovo iz razloga što Zakon o lokalnoj samoupravi, kada se radi o pitanjima mesne samouprave za Beograd, predviđa da će to biti uređeno Zakonom o glavnom gradu, što taj zakon i čini tako što propisuje da zborovi građana predlažu članove saveta mesne zajednice skupštini gradske opštine, koja na osnovu tog predloga bira savet. Problem je u tome što je zbor građana u Beogradu gotovo nemoguće organizovati, zbog visokog kvoruma koji je potreban. Tako se dolazi do paradoksa da je baš u Beogradu gde je zbor jedini način da se bira savet mesne zajednice, gotovo nemoguće organizovati zbor građana.

Kao što se vidi, zbor građana na teritoriji grada Beograda, za razliku od zborova u drugim mestima, ima još jednu dodatnu ulogu, predlaže članove za savete mesnih zajednica skupštinama gradskih opština koje ih zatim biraju na osnovu tih predloga. Međutim, ovde je problem što to drugačije regulisanje dovodi u drugačiji položaj građane Beograda u odnosu na ostale građane, posebno one u jedinicama lokalne samouprave u kojima statuti tih jedinica ne predviđaju visok kvorum da bi se uopšte odlučivalo na zboru građana.

Statut grada Beograda predviđa da se zborovi sazivaju za područje mesne zajednice ili drugog oblika mesne samouprave. Zamislite da živite u naselju kao što su Banjica, Rakovica ili Kanarevo Brdo. Da bi se uopšte održao zbor na kojem se samo razgovara (ne odlučuje), mora da dođe više od polovine svih birača. Da li možete da zamislite da se to ikada desi?

Na kraju, ako ste iz Beograda, zapitajte se – da li ste ikada bili pozvani na takav zbor u svom kraju? Znate li kako su izabrani članovi Saveta mesne zajednice kod vas? I još važnije, kako će biti birani ubuduće?

* * *

Ono što predstavlja dodatni problem, a izdvojeno je kako se ne bi stekao pogrešan utisak o (malom) značaju problema vezanog za zborove i savete mesnih zajednica je sledeće: iako mesne zajednice zvuče i trebalo bi da budu najjednostavniji i građanima najbliži oblik mesne samouprave one zapravo nemaju značaj kakav bi trebalo da imaju. Kod nas one zapravo nemaju stvarne nadležnosti. U mnogim slučajevima nemaju ni sopstveni budžet, ni mogućnost da samostalno odlučuju o pitanjima koja direktno utiču na život ljudi u kraju – poput uređenja ulica, javnih površina, lokalne infrastrukture ili kulturnih sadržaja. Umesto da budu mesto gde građani mogu da utiču na odluke i pokreću promene, mesne zajednice su često svedene na formalne strukture bez moći, koje služe da se „ispuni forma“. A tamo gde građani i pokušaju da se uključe, naiđu na proceduralne prepreke ili nerealan kvorum, kao što je slučaj u Beogradu, ali to je već tema za neki drugi tekst.