Ovo pravo ostvaruju supružnik i vanbračni partner umrlog korisnika penzije ili osiguranika samo ako su brak, odnosno vanbračna zajednica života, trajali najmanje tri godine ili, bez obzira na dužinu trajanje zajednice, ukoliko s umrlim partnerom imaju zajedničko dete.
Dodatni uslovi koje mora ispuniti bračni ili vanbračni partner preminulog postavljeni su alternativno – traži se ispunjenje jednog od njih za ostvarivanje ovog prava.
- Žena – udovica će ostvariti ovo pravo ako je do smrti osiguranika navršila 53, a muškarac – udovac 58 godina života, ili
- ukoliko je supružnik za života umrlog ili godinu dana nakon smrti postao potpuno nesposoban za rad, ili
- ukoliko preživeli supružnik ima zajedničko dete ili više dece s preminulim partnerom, koja imaju pravo na porodičnu penziju, a nad kojima preživeli bračni drug vrši roditeljsku dužnost.
Ako udovica nije napunila 53 godine do smrti partnera, ali jeste 45, ona će tek s 53 moći da ostvari ovo pravo. Za udovca se traži 58 godina života.
Upravni sud je na 83. sednici svih sudija, održanoj dana 29. 10. 2018. godine, zauzeo pravni stav da „pravo na porodičnu penziju stiče udova koja ima navršene određene godine života u godini smrti bračnog druga, prema propisima koji su u primeni u vreme podnošenja zahteva… Postupak za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja i za utvrđivanje penzijskog staža pokreće se na zahtev člana porodice za ostvarivanje prava na porodičnu penziju. Pravo na porodičnu penziju ne zastareva, osiguranik može uvek da podnese zahtev, a merodavan materijalni propis za rešavanje po zahtevu stranke je zakon koji je na snazi u vreme podnošenja zahteva. Prema zakonskim odredbama, relevantne činjenice za ostvarivanje prava na porodičnu penziju jesu propisane godine života udove odnosno udovca u vreme smrti bračnog druga.”
Praksa Upravnog suda potvrđuje navedeni stav, te Sud u presudi 6 U. 12416/11 navodi da „kod ovako utvrđenog činjeničnog i pravnog stanja, a imajući u vidu da je prvostepeni organ našao da je supruga B. B. umrla [...] godine usled bolesti, da je bila osiguranik, te da udovac, ovde tužilac, u trenutku smrti pok. supruge nije imao navršenih 55 godina već 43 godine i da nije obavljao roditeljsku dužnost, kao i da nije ispunjavao ostale navedene uslove, to je i po shvatanju Suda pravilno prvostepeni organ utvrdio da se tužiocu ne može priznati pravo na porodičnu penziju”.
Ukoliko je osnov za ostvarivanje prava na porodičnu penziju nesposobnost za rad supružnika, penzija se prima dok traje nesposobnost za rad. U svakom slučaju, kada se ispuni zahtev godina života, bez obzira na to po kom je osnovu pravo na penziju prvenstveno priznato, preživeli bračni drug trajno zadržava pravo na porodičnu penziju.
Napomena: jedna kategorija lica ne podleže navedenim uslovima. Supružnik ili vanbračni partner profesionalnog vojnog lica koje je poginulo za vreme vojnih dejstava ostvaruje porodičnu penziju bez obzira na godine života, pod uslovom da nije ponovo stupio u brak nakon smrti partnera.
S druge strane, za napred navedene kategorije supružnika i vanbračnih partnera koji ostvare ovo pravo po osnovu godina života, nesposobnosti za rad ili zajedničke dece nad kojom vrše roditeljsko pravo, navedeno pravilo zaključenja novog braka ne važi. Oni zadržavaju jednom ostvareno pravo na porodičnu penziju i u slučaju da sklope novi brak ili zasnuju novu vanbračnu zajednicu.